Οδηγός Μελέτης για τις Βασικές Ακτινολογικές Προβολές

ΣΚΟΠΟΙ

Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στις παρακάτω βασικές προβολές ακτινολογικής εξέτασης της πυελικής ζώνης:

▶Π-ο προβολή λεκάνης.

▶Π-ο προβολή ισχίων.

▶Π-ο προβολή ισχίου.

▶Βατραχοειδής προβολή ισχίων.

▶Βατραχοειδής προβολή ισχίου.

▶Πλάγια προβολή ισχίου.

Μετά την ολοκλήρωση αυτής της ενότητας θα πρέπει να είσαι σε θέση:

1.Να περιγράφεις την τοποθέτηση του ασθενούς σε κάθε βασική προβολή της πυελικής ζώνης.

2.Να αναφέρεις το σημείο επικέντρωσης, την κλίση της λυχνίας, την έκταση του ακτινογραφικού πεδίου και τα μέτρα ακτινοπροστασίας που πρέπει να λαμβάνεις σε κάθε προβολή.

3.Να αναφέρεις για κάθε προβολή τους προτεινόμενους τεχνικούς παράγοντες (kVp, ενισχυτική πινακίδα, χρήση αντισκεδαστικού διαφράγματος, εστιακή απόσταση) για την παραγωγή μιας αποδεκτής ακτινογραφίας.

4.Να εξηγείς τη χρησιμότητα κάθε βασικής προβολής της πυελικής ζώνης.

5.Να αναγνωρίζεις σε ακτινογραφίες της πυελικής ζώνης τα διάφορα ανατομικά και ακτινοανατομικά μορφώματα.

6.Να κάνεις ακτινογραφική κριτική σε ακτινογραφίες που σου επιδεικνύονται με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης και να αναγνωρίζεις τα κοινά λάθη τοποθέτησης.

7.Να περιγράφεις τις απαραίτητες τροποποιήσεις στις βασικές προβολές για άτυπους ή τραυματισμένους ασθενείς κατά τον ακτινογραφικό έλεγχο της πυελικής ζώνης.

8.Να αποκτήσεις τις απαιτούμενες δεξιότητες για τον ακτινογραφικό έλεγχο της πυελικής ζώνης.

9.Να επιδεικνύεις την τοποθέτηση του ασθενούς σε κάθε βασική προβολή της πυελικής ζώνης.

ΣΚΕΠΤΙΚΟ & ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Για την επίτευξη ικανοποιητικών αποτελεσμάτων κατά τον ακτινογραφικό έλεγχο της πυελικής ζώνης, θα πρέπει να μάθεις και να κατανοείς την ανατομία και τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων οστών της περιοχής. Παράλληλα, θα πρέπει να μάθεις, με τη σωστή σειρά, τα απαραίτητα βήματα για την τοποθέτηση του εξεταζόμενου τμήματος, τον ακριβή τρόπο σχετικής τοποθέτησης του εξεταζόμενου τμήματος (στροφή, απαγωγή, κάμψη) καθώς και το ακριβές σημείο επικέντρωσης. Η κατανόηση της σημασίας της θέσης του εξεταζόμενου θέματος σε σχέση με την πορεία της κεντρικής ακτίνας θα σε βοηθήσει στο να κάνεις εύκολα τροποποιήσεις της τεχνικής όταν η κατάσταση του ασθενούς δεν επιτρέπει την τοποθέτηση του στις βασικές προβολικές θέσεις.

Ακόμη, θα πρέπει να μπορείς να αναγνωρίζεις τα διάφορα ανατομικά μόρια που αναδεικνύονται στην ακτινογραφία καθώς και να ξέρεις τη χρησιμότητα κάθε ακτινογραφίας που κάνεις. Η ακτινογραφική αξιολόγηση των ακτινογραφιών είναι επίσης πολύ σημαντική για να είναι εύκολη η αναγνώριση των λαθών που έχουν γίνει ώστε να μπορούν να διορθωθούν με ευκολία.

Η μεθοδική προσέγγιση, η ακρίβεια στις κινήσεις και η εμπειρία από την πρακτική είναι πολύ σημαντικές για την ανάπτυξη σωστών συνηθειών τοποθέτησης. Η ανάπτυξη όλων αυτών των ικανοτήτων θα σου επιτρέψει να δρας σαν ένας σκεπτόμενος τεχνολόγος ακτινολόγος που μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες και περιστάσεις.

Ορισμένες γνώσεις ανατομίας και τραυματιολογίας της Πυελικής Ζώνης θα σε βοηθήσουν σημαντικά στην κατανόηση αυτής της ενότητας. Για να ελέγξεις τις γνώσεις σου για το υλικό αυτής της ενότητας συμπλήρωσε αρχικά το Ερωτηματολόγιο Αυτοαξιολόγησης της Ανατομίας της Πυελικής Ζώνης.

Για τις βασικές προβολές αυτής της ενότητας μελέτησε το υλικό που παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο 6 του βιβλίου Κουμαριανός, Δ. (2013). Άτλας Ακτινολογικών Προβολών (3η εκδ.). Αθήνα. Τόμος 1: Βασικές Προβολές, σελ. 161-173. Συμπληρωματικά χρήσιμο είναι να συμβουλευτείς και τουλάχιστον μια από τις παρακάτω βιβλιογραφικές παραπομπές:

•Frank, E. D., Long, B. W., & Smith, B. J. (Eds.). (2011). Merrill’s Atlas of Radiographic Positions and Radiologic Procedures (12th ed.): Mosby. Chapter 7: Pelvis and Upper Femora,

•Bontrager, K. L., & Lampignano, J. P. (Eds.). (2014). Textbook of Radiographic Positioning and related anatomy (8th ed.): Mosby. Chapter 7: Femur and Pelvic Girdle,

•Whitley, A. S., Sloane, C., Hoadley, G., Moore, A. D., & Alsop, C. W. (Eds.). (2005). Clark’s positioning in Radiography (12th ed.): Hodder Arnold Publication. Chapter 5: The hip, pelvis and sacro-iliac joints,

•Greathouse, J. S. (2006). Radiographic Positioning & Procedures: A Comprehensive Approach: Delmar. Chapter 5: Lower Limb and Pelvis.

Όταν αισθανθείς ασφαλής με το παραπάνω υλικό, προσπάθησε να απαντήσεις στις Ερωτήσεις Ανασκόπησης της ενότητας. Οι ερωτήσεις αφορούν όρους και έννοιες στους οποίους πρέπει να δώσεις ιδιαίτερη προσοχή. Βάλε ένα σημάδι δίπλα σε κάθε ερώτηση που κατανοείς με επιτυχία.

Στη συνέχεια, εκπόνησε τις Μαθησιακές Δραστηριότητες της ενότητας μόνος σου ή σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή σου στο εργαστήριο. Οι δραστηριότητες αυτές θα σε βοηθήσουν να συνδέσεις τις γνώσεις σου με την κλινική πράξη και θα σε βοηθήσουν σημαντικά να ενδυναμώσεις την κατανόηση πολλών εννοιών της ενότητας.

Μετά τα παραπάνω θα είσαι έτοιμος για το Ερωτηματολόγιο Αυτοαξιολόγησης των Προβολών της Πυελικής Ζώνης. Με αυτό το ερωτηματολόγιο θα αξιολογήσεις τις γνώσεις που απόκτησες και θα επανεξετάσεις και θα ελέγξεις τους βασικούς όρους και έννοιες της ενότητας. Η βαθμολογία σου σε αυτό το τεστ θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 75/100. Σε περίπτωση που είναι χαμηλότερη, θα πρέπει να μελετήσεις εκ νέου το υλικό αυτής της ενότητας προτού προσέλθεις στο τελικό της τεστ.

6.1. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΠΥΕΛΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ

1.Η λαγόνια ακρολοφία αρχίζει μπροστά από την ______ και καταλήγει πίσω στην ______.

A. πρόσθια άνω λαγόνια ακρολοφία, οπίσθια άνω λαγόνια ακρολοφία

B. οπίσθια άνω λαγόνια ακρολοφία, πρόσθια άνω λαγόνια ακρολοφία

Γ. πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα, οπίσθια άνω λαγόνια άκανθα

Δ. οπίσθια άνω λαγόνια άκανθα, πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα

2.Όταν κάποιος βρίσκεται σε καθιστή θέση, το μεγαλύτερο βάρος του σώματος ασκείται πάνω:

A. στους ηβικούς κλάδους.

B. στους ισχιακούς κλάδους.

Γ. στα ισχιακά κυρτώματα.

Δ. στην ηβική σύμφυση.

3.Το μεγαλύτερο τρήμα στον άνθρωπο ονομάζεται:

A. μείζων πύελος.

B. ελάσσων πύελος.

Γ. θυροειδές τρήμα.

Δ. θυρεοειδές τρήμα.

4.Η ανώνυμος γραμμή διαιρεί την πύελο:

A. σε μείζονα και σε ελάσσονα πύελο.

B. σε άνω στόμιο και σε κάτω στόμιο.

Γ. σε είσοδο της πυέλου και σε έξοδο της πυέλου.

Δ. σε κανένα από τα παραπάνω.

5.Η γυναικεία πύελος, σε σχέση με την ανδρική:

A. είναι συνήθως ευρύτερη.

B. σχηματίζει οξεία ηβική καμάρα.

Γ. έχει ωοειδή θυροειδή τρήματα.

Δ. έχει καρδιοειδή είσοδο στην ελάσσονα πύελο.

6.Ο σκελετός της πυελικής ζώνης αποτελείται:

A. από το ηβικά, τα ισχιακά και τα λαγόνια οστά.

B. από τα ανώνυμα οστά και το ιερό.

Γ. από τα ανώνυμα οστά, το ιερό και τον κόκκυγα.

Δ. από τα ανώνυμα οστά, το ιερό και την ηβική σύμφυση.

7.Το ανώνυμο οστό αποτελείται από:

A. το ηβικό, το ισχιακό και την κοτύλη.

B. το ηβικό, το ισχιακό και το λαγόνιο.

Γ. τους ηβικούς κλάδους, τους ισχιακούς κλάδους και τη λαγόνια πτέρυγα.

Δ. τους ηβικούς κλάδους, τους ισχιακούς κλάδους και το λαγόνιο βόθρο.

8.Μεταξύ των κλάδων του ηβικού και ισχιακού οστού σχηματίζεται:

A. η κοτύλη.

B. το θυροειδές τρήμα.

Γ. το θυρεοειδές τρήμα.

Δ. το ισχιακό κύρτωμα.

9.Η αρθρική επιφάνεια του ανώνυμου ονομάζεται:

A. λαγόνιο κύρτωμα.

B. ιερολαγόνια επιφάνεια.

Γ. ωτοειδής αρθρική επιφάνεια.

Δ. ιερή αρθρική επιφάνεια.

10.Ποιο από τα παρακάτω δεν αποτελεί οδηγό ανατομικό σημείο κατά τον ακτινολογικό έλεγχο της πυέλου;

A. Η οπίσθια άνω λαγόνια άκανθα.

B. Η ηβική σύμφυση.

Γ. Ο ελάσσων τροχαντήρας.

Δ. Ο μείζων τροχαντήρας.

11.Η πύελος αρθρώνεται με τη σπονδυλική στήλη με:

A. την ηβική σύμφυση.

B. το ακρωτήριο των μαιευτήρων.

Γ. τις ιερολαγόνιες αρθρώσεις.

Δ. την ανώνυμη γραμμή.

Οι ερωτήσεις 12-13 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

12.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο λαγόνιο; __________

13.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο ηβικό; __________

Οι ερωτήσεις 14-17 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

14.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον κοτυλιαίο βόθρο; __________

15.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στη μείζονα ισχιακή εντομή; __________

16.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο θυροειδές τρήμα; __________

17.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα; __________

18.Σύγκρινε τις δύο πυέλους στην παρακάτω εικόνα. Αναγνώρισε ποια πύελος ανήκει σε γυναίκα και ποια σε άνδρα και περίγραψε τις διαφορές τους.

6.2. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ

1.Πώς πρέπει να γίνεται η προστασία των γονάδων γυναίκας στις κατά μέτωπο προβολές της περιοχής της πυέλου;

Κατά την κατά μέτωπο προβολή της περιοχής της πυέλου και των ισχίων σε γυναίκες, για την κατάλληλη προστασία των ωοθηκών, των σαλπίγγων και της μήτρας θα πρέπει να καλυφθεί ολόκληρη η ελάσσων πύελος. Χρησιμοποιείται μια μολύβδινη ανάσχεση (lead blocker, εύκαμπτο πλαστικό φύλλο με ενσωματωμένο μόλυβδο), συνήθως με σχήμα φύλου συκιάς ισοδύναμου πάχους τουλάχιστον 2 mm και με μέγεθος ανάλογο του μεγέθους της πυέλου της ασθενούς. Το στενότερο τμήμα της ανάσχεσης θα πρέπει να τοποθετείται λίγο πιο πάνω από την ηβική σύμφυση, ενώ τα πλάγια όρια της ανάσχεσης θα πρέπει να βρίσκονται εσωτερικά κάθε πρόσθιας άνω λαγόνιας άκανθας.

2.Πώς πρέπει να γίνεται η προστασία των γονάδων άνδρα στις κατά μέτωπο προβολές της περιοχής της πυέλου;

Κατά την κατά μέτωπο προβολή της περιοχής της πυέλου και των ισχίων σε άνδρες, για την κατάλληλη προστασία των όρχεων, θα πρέπει να καλυφθεί πλήρως το όσχεο. Χρησιμοποιείται μια τριγωνική μολύβδινη ανάσχεση ή ένα προστατευτικό εκμαγείο ισοδύναμου πάχους τουλάχιστον 2 mm, με μέγεθος ανάλογο του όσχεου. Το άνω τμήμα του προστατευτικού θα πρέπει να τοποθετείται 2,5 - 4 cm κάτω από την ψηλαφητή κάτω ηβική σύμφυση. Το προστατευτικό θα πρέπει να αναδεικνύεται μέσα στην ηβική καμάρα χωρίς συμπροβολές με τους ηβοϊσχιακούς κλάδους, ενώ θα πρέπει να καλύπτει πλήρως το όσχεο.

3.Ποιους περιορισμούς έχει η ακτινοπροστασία κατά τον ακτινογραφικό έλεγχο της πυελικής ζώνης;

Σε όλες τις εξετάσεις της πυελικής ζώνης, η περιοχή των γονάδων θα πρέπει να προστατεύεται από την ακτινοβολία. Αν υπάρχει όμως υποψία ότι η χρήση των προστατευτικών μέσων θα καλύψει περιοχές διαγνωστικής σημασίας, μπορούν και να μη χρησιμοποιηθούν.

4.Πώς ελέγχεται η συμμετρία στη θέση της πυέλου κατά τον ακτινογραφικό έλεγχο της περιοχής;

H συμμετρία στη θέση της πυέλου έχει ιδιαίτερη σημασία κατά τον ακτινογραφικό έλεγχο της πυελικής ζώνης και πρέπει να ελέγχεται με τη διόρθωση σε κάθε πλευρά, της απόστασης της πρόσθιας άνω λαγόνιας άκανθας από το τραπέζι, μέχρι να γίνουν ίσες. Αν η ασυμμετρία δεν μπορεί να διορθωθεί με ανάλογη στροφή της πυέλου (π.χ. λόγω ατροφίας), θα πρέπει ν’ αποκαθίσταται με τη χρήση ακτινοδιαφανών σπόγγων, μέχρι το μετωπιαίο επίπεδο του σώματος να γίνει παράλληλο με το επίπεδο της κασέτας.

5.Πώς ορίζεται η γωνία συστροφής του μηριαίου και ποιες τιμές έχει φυσιολογικά;

Γωνία συστροφής ονομάζεται η γωνία που σχηματίζει ο άξονας του μηριαίου με τον κάθετο άξονα στους κόνδυλους (Εικόνα 6.4). Η γωνία συστροφής στα νεογνά είναι περίπου 32° και προοδευτικά ελαττώνεται, ώσπου στον ενήλικο φτάνει τις 8° περίπου (4°-20°).

6.Πώς τοποθετείται το μηριαίο σε θέση έσω και έξω στροφής και ποια η ακτινολογική εικόνα του αυχένα του μηριαίου, του μείζονα και του ελάσσονα τροχαντήρα σε κινήσεις έσω και έξω στροφής;

Λόγω της γωνίας συστροφής, η θέση του αυχένα του μηριαίου επηρεάζεται από το βαθμό απαγωγής και στροφής του μηρού (Εικόνα 6.5):

•σε θέση έσω στροφής, που επιτυγχάνεται με συμπλησίαση των δακτύλων των άκρων ποδιών, ο αυχένας βρίσκεται σε εγκάρσιο επίπεδο και απεικονίζεται σε όλο του το μήκος,

•σε θέση έξω στροφής, ο μείζων τροχαντήρας βρίσκεται πίσω από την κεφαλή με την οποία συμπροβάλλεται, ο αυχένας είναι σχεδόν κάθετος και απεικονίζεται βεβραχυσμένος, ενώ αναδεικνύεται και ο ελάσσων τροχαντήρας.

7.Πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται τυχόν περιορισμοί μετακίνησης του τραυματισμένου κάτω άκρου κατά τον ακτινογραφικό έλεγχο της πυελικής ζώνης;

Στις ακτινογραφίες της πυέλου, τα μηριαία γενικά θα πρέπει να βρίσκονται σε θέση ελαφριάς έσω στροφής, που επιτυγχάνεται με συμπλησίαση των δακτύλων των άκρων ποδιών, ώστε ο αυχένας να απεικονίζεται σε όλο του το μήκος. Σε περίπτωση μη πωρωθέντος κατάγματος ή οστεολυτικής ασθένειας, λόγω του κινδύνου μετατόπισης των οστικών τεμαχίων ή κάκωσης, θα πρέπει να αποφεύγεται κάθε προσπάθεια στροφής του άκρου του ασθενούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η θέση του υγιούς άκρου θα πρέπει να τροποποιείται ανάλογα ώστε το αποτέλεσμα να είναι συγκριτικό.

8.Να εξηγήσεις τους περιορισμούς του όρου «προβολή λεκάνης-ισχίων».

Στην π-ο προβολή λεκάνης, περιλαμβάνεται ολόκληρη η πύελος από τις λαγόνιες ακρολοφίες και κάτω, ενώ στην π-ο προβολή ισχίων περιλαμβάνεται η πύελος από τις πρόσθιες άνω λαγόνιες άκανθες και κάτω με σημαντικό τμήμα του άνω τριτημορίου των μηριαίων. Ο όρος "προβολή λεκάνης-ισχίων" δεν διευκρινίζει την περιοχή ενδιαφέροντος και επειδή δεν είναι δυνατή η ταυτόχρονη ανάδειξη ολόκληρης της πυέλου και του άνω τριτημορίου των μηριαίων, θα πρέπει να αποφεύγεται.

9.Ποιους περιορισμούς έχει η βατραχοειδής προβολή των ισχίων;

Η βατραχοειδής προβολή των ισχίων είναι μία χρήσιμη αλλά ανεπαρκής πλάγια προβολή της κεφαλής, του αυχένα και του άνω τριτημορίου του μηριαίου. Στην προβολή αυτή, η θέση της κοτύλης συγκριτικά με την προσθιοπίσθια προβολή λεκάνης δεν αλλάζει, ενώ δεν δείχνεται και η φυσιολογική γωνία συστροφής του μηριαίου. Για μία πραγματικά πλάγια προβολή, ο ασθενής θα πρέπει να στρέφεται ελαφρά ώστε το μηριαίο να ακουμπήσει πλήρως στο τραπέζι.

10.Πόση είναι σε mGy, η µέγιστη επιτρεπτή δόση στην επιφάνεια εισόδου της δέσμης στον ασθενή για την π-ο ακτινογραφία λεκάνης σύμφωνα με την EEAE (ΔΕΑ);

Η δόση δέρματος εισόδου για ασθενή μεσαίου μεγέθους, θα πρέπει να είναι μικρότερη από 6,0 mGy για την π-ο ακτινογραφία λεκάνης σύμφωνα με την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας.

11.Ποιες γραμμές έχουν ιδιαίτερο ακτινολογικό ενδιαφέρον στην π-ο ακτινογραφία ισχίου;

Στην π-ο ακτινογραφία ισχίου, οι παρακάτω γραμμές (Εικόνα 6.6) έχουν ιδιαίτερο ακτινολογικό ενδιαφέρον (Campbell, 2005):

•η λαγονοηβική γραμμή (iliopubic ή iliopectineal line, 1), είναι μία καμπύλη γραμμή που ακολουθεί την τοξοειδή γραμμή και την κτενιαία ακρολοφία προς το άνω χείλος της ηβικής σύμφυσης (αποτελεί τμήμα του πυελικού δακτύλιου),

•η λαγονοϊσχιακή (ilioischial) γραμμή (2), εκτείνεται πάνω από την οροφή της κοτύλης, προς την άνω πλευρά του κάτω ηβικού κλάδου και σχηματίζεται από την οπίσθια επιφάνεια της τετράπλευρης επιφάνειας, την οποία η κατ' εφαπτόμενη διεύθυνση των ακτίνων Χ προβάλλει σαν γραμμή,

•η γραμμή του κοτυλιαίου πυθμένα (acetabular rim, 3), είναι μία καμπύλη γραμμή από φλοιώδες οστό που σχηματίζεται στο άνω τμήμα της από την οροφή της κοτύλης και στο έσω τμήμα της από το έσω τοίχωμα της κοτύλης,

•το δάκρυ (teardrop, 4) είναι μία σκιά σχήματος U, σαν σταγόνα από δάκρυ, από φλοιώδες οστό που προβάλλεται στην πρόσθια κάτω περιοχή του βόθρου της κοτύλης, στην κοτυλιαία εντομή. Το πλάγιο στέλεχος του δακρύου, σχηματίζεται από το έσω τοίχωμα της κοτύλης, το κάτω από την κοτυλιαία εντομή και το έσω από το πρόσθιο κάτω χείλος της τετράπλευρης επιφάνειας (Bowerman, Sena, & Chang, 1982). Το σχήμα του επηρεάζεται ακόμη και από μικρή στροφή της πυέλου. Σε περίπτωση πόνου στο ισχίο, η εξαφάνιση ή παραμόρφωση στο δάκρυ συγκριτικά με το υγιές άκρο ή παλαιότερες ακτινογραφίες, αποτελεί σοβαρή ένδειξη για παθήσεις των οστών, π.χ. μεταστατική εντόπιση, νόσο του Paget κ.ά. (Manaster, 2000),

•το πρόσθιο κοτυλιαίο χείλος (5),

•το οπίσθιο κοτυλιαίο χείλος (6), που βρίσκεται πλάγια του πρόσθιου κοτυλιαίου χείλους,

•η γραμμή του Shenton (θυρεοαυχενικό τόξο, 7) είναι μία συνεχής καμπύλη γραμμή που φέρεται από το κάτω χείλος του αυχένα του μηριαίου προς το κάτω χείλος του άνω ηβικού κλάδου (άνω χείλος θυροειδούς τρήματος). Η γραμμή του Shenton καθορίζει τη σχέση μεταξύ της κεφαλής του μηριαίου και της κοτύλης και αλλάζει σε διάφορες συγγενείς ή επίκτητες παθολογικές καταστάσεις,

•ο ανατομικός άξονας του σώματος (8) φέρεται από το κέντρο της διάφυσης, παράλληλα προς τον επιμήκη άξονα και τέμνει την κορυφή του μείζονα τροχαντήρα,

•ο άξονας του αυχένα (9) φέρεται από το κέντρο του αυχένα παράλληλα προς τον επιμήκη άξονα και σχηματίζει με τον ανατομικό άξονα του σώματος αμβλεία γωνία, τη γωνία έγκλισης (inclination).

12.Πώς ορίζεται η γωνία έγκλισης του μηριαίου και ποιες τιμές έχει φυσιολογικά;

Γωνία έγκλισης (inclination), ονομάζεται η αμβλεία γωνία που σχηματίζουν ο ανατομικός άξονας του σώματος του μηριαίου με τον άξονα του αυχένα (Εικόνα 6.6). Η γωνία έγκλισης στα νεογνά είναι περίπου 150° και ελαττώνεται από το τρίτο έτος της ζωής μέχρι περίπου τις 126°-128°, ενώ στα γηρατειά φτάνει τις 120°.

13.Ποια η σημασία της γωνίας έγκλισης του μηριαίου; Πώς εξηγείται η μεγαλύτερη συχνότητα καταγμάτων του αυχένα του μηριαίου στους ηλικιωμένους;

Η γωνία έγκλισης είναι σημαντική για την αντοχή και σταθερότητα του μηριαίου οστού, έτσι ώστε όσο μικρότερη είναι τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος κατάγματος του αυχένα. Το γεγονός αυτό, μαζί με την απώλεια της ελαστικότητας του οστίτη ιστού, εξηγεί και τη μεγαλύτερη συχνότητα καταγμάτων του αυχένα στους ηλικιωμένους. Επιπλέον, η γωνία έγκλισης παίζει σημαντικό ρόλο και για τη σωστή θέση ολόκληρου του κάτω άκρου, επηρεάζοντας τη γωνία που σχηματίζεται μεταξύ του ανατομικού άξονα του σώματος του μηριαίου και του μηχανικού άξονα του μηριαίου.

14.Πώς ορίζονται το ραιβό και το βλαισό ισχίο;

Η μη φυσιολογική μικρή γωνία έγκλισης (λιγότερο από 120°) ονομάζεται ραιβό ισχίο και η μη φυσιολογική μεγάλη γωνία (138° και άνω) βλαισό ισχίο.

15.Ποια συστήματα δοκίδων της σπογγώδους ουσίας σχηματίζουν το άνω άκρο του μηριαίου;

Σε μετωπιαία τομή της διάφυσης του άνω τριτημορίου του μηριαίου, ο πανίσχυρος φλοιός υπερέχει του εύθραυστου μυελού. Πάνω από τον ελάσσονα τροχαντήρα, η διάταξη αυτή αντιστρέφεται και ένα λεπτό φλοιώδες στρώμα επενδύει την πυκνή διάταξη του σπογγώδους οστού που σχηματίζει το εσωτερικό σύστημα φόρτισης (internal weight-bearing system) του αυχένα και της κεφαλής (Garden 1961). Ο αυχένας του μηριαίου εξαναγκάζεται σε κάμψη, ιδιαίτερα κατά τη φάση της ορθοστασίας, και οι τάσεις πίεσης και έλξης που εμφανίζονται με αυτόν τον τρόπο εξισορροπούνται από συστήματα οστέινων δοκίδων που πορεύονται κατά την κατεύθυνση των μέγιστων τάσεων. Διακρίνουμε τουλάχιστον τρία συστήματα σπογγώδους ουσίας (Εικόνα 6.7):

•το έσω σύστημα δοκίδων (1),

•το πλάγιο σύστημα δοκίδων (2) και

•το μεσοστροχαντήριο τόξο (3).

Η περιοχή αραιής σπογγώδους ουσίας που περικλείεται από τα παραπάνω συστήματα ονομάζεται τρίγωνο του Ward (4).

16.Ποια οδηγά σημεία είναι χρήσιμα στην ακτινογραφική μελέτη της πυελικής ζώνης και σε ποιο ύψος αντιστοιχούν;

Η λαγόνια ακρολοφία (Εικόνα 6.8) μπορεί να ψηλαφηθεί ολόκληρη, εκτός αν το άτομο είναι εξαιρετικά παχύσαρκο. Στο υψηλότερο σημείο της λαγόνιας ακρολοφίας αντιστοιχεί ο Ο4 σπόνδυλος (1).

Με ευκολία μπορεί να ψηλαφηθεί η πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα στο πρόσθιο άκρο της λαγόνιας ακρολοφίας, ενώ πιο δύσκολα αναγνωρίζεται η οπίσθια άνω λαγόνια άκανθα. Η πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα αποτελεί πολύ σπουδαίο οδηγό ανατομικό σημείο και αντιστοιχεί στο ύψος του Ι2 σπονδύλου (2). Η οπίσθια άνω λαγόνια άκανθα απέχει περίπου 4 cm από τη μέση γραμμή και επειδή σε αυτή την περιοχή το δέρμα είναι στερεωμένο στο περιόστεο, σχηματίζεται χαρακτηριστική εμβύθιση. Στην όρθια θέση, η οπίσθια άνω λαγόνια άκανθα βρίσκεται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο με την πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα και τον Ι2 σπόνδυλο (2).

Η ηβική σύμφυση ψηλαφείται με μεγαλύτερη ευκολία στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Η κορυφή του μείζονα τροχαντήρα ψηλαφείται στο πλάι του μηρού και βρίσκεται περίπου στο επίπεδο του άνω χείλους της ηβικής σύμφυσης και της κορυφής του κόκκυγα (3). Ο αυχένας του μηριαίου δεν μπορεί να ψηλαφηθεί γιατί περιβάλλεται από ισχυρούς μύες.

17.Πώς μπορεί να εντοπιστεί η θέση της άρθρωσης του ισχίου;

Για τον εντοπισμό της θέσης της άρθρωσης του ισχίου ακολουθείται μία από τις παρακάτω δύο μεθόδους (Εικόνα 6.9):

•φέρουμε μία κάθετη γραμμή ΓΔ στην μέση Γ της γραμμής ΑΒ, οποία ενώνει την πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα και το άνω χείλος της ηβικής σύμφυσης. Η θέση της άρθρωσης του ισχίου Ε βρίσκεται 2 cm επί της ΓΔ από το Γ,

•φέρουμε μία οριζόντια γραμμή 2,5 cm πάνω από το πιο προεξέχον ψηλαφητό σημείο του μείζονος τροχαντήρα. Η θέση της άρθρωσης του ισχίου Ε βρίσκεται επί της γραμμής στο μέσο του έσω και έξω χείλους του μηρού.

18.Πώς μπορεί να εντοπιστεί η θέση του αυχένα του μηριαίου και ποια γενική αρχή πρέπει να εφαρμόζεται για την ακτινογραφική του εξέταση;

Για τον εντοπισμό της θέσης του αυχένα του μηριαίου ακολουθείται η παρακάτω μέθοδος (Εικόνα 6.10): φέρουμε μια γραμμή ΑΒ από την πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα προς το άνω χείλος της ηβικής σύμφυσης και βρίσκουμε το μέσον της Γ. Βρίσκουμε το πιο προεξέχον πλάγιο σημείο του περιγράμματος του μείζονος τροχαντήρα και σημειώνουμε ένα σημείο Δ 2,5 cm κάτω από αυτό. Ο επιμήκης άξονας του αυχένα θα είναι παράλληλος με την ευθεία ΓΔ ανεξάρτητα από τη θέση του άκρου ποδιού.

Η γενική αρχή που πρέπει να εφαρμόζεται κατά την ακτινογραφική εξέταση του αυχένα του μηριαίου είναι ότι το επίπεδο του υποδοχέα εικόνας θα πρέπει να είναι παράλληλο με τον αυχένα, ενώ η κεντρική ακτίνα θα πρέπει να είναι κάθετη στον υποδοχέα εικόνας.

6.3. ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Οι παρακάτω δραστηριότητες θα σε βοηθήσουν να συνδέσεις τις γνώσεις σου με την κλινική πράξη και θα σε βοηθήσουν σημαντικά να ενδυναμώσεις την κατανόηση πολλών εννοιών αυτής της ενότητας. Ιδιαίτερα θα πρέπει να εξασκηθείς στην τοποθέτηση των παρακάτω θέσεων είτε πάνω σου είτε πάνω σε κάποιον άλλο σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή σου στο εργαστήριο. Θα πρέπει να μπορείς να εκτελείς όλες τις κινήσεις με ευκολία, χωρίς καθυστέρηση και με την σωστή σειρά. Βάλε ένα σημάδι δίπλα σε κάθε στόχο που συμπληρώνεις με επιτυχία.

1.Να αναγνωρίζεις και να περιγράφεις τα κύρια ακτινοανατομικά μόρια οστών και αρθρώσεων σε ακτινογραφίες της πυελικής ζώνης.

2.Χρησιμοποιώντας τις ακτινογραφίες πυέλου που θα σου δώσει ο εκπαιδευτής σου, να αναγνωρίζεις και να δικαιολογείς το φύλο του ασθενούς.

3.Να εντοπίζεις σε σχεδιαγράμματα και ακτινογραφίες τη γραμμή του Shenton.

4.Να επιδεικνύεις τον τρόπο ελέγχου της συμμετρίας στη θέση της πυέλου.

5.Να επιδεικνύεις τον τρόπο τοποθέτησης του μηριαίου σε έσω και έξω στροφή.

6.Να επιδεικνύεις και να εκτελείς πάνω σου ή σε άλλο φοιτητή τις παρακάτω προβολές.

Εκτέλεσε και περιέγραψε όλα τα βήματα (προετοιμασία, τοποθέτηση, επικέντρωση), από τη στιγμή που θα πάρεις το παραπεμπτικό μέχρι που θα κάνεις την έκθεση (μπορείς να παραλείψεις την αφαίρεση των ρούχων).

(__) Π-ο προβολή λεκάνης.

(__) Π-ο προβολή ισχίων.

(__) Π-ο προβολή ισχίου.

(__) Βατραχοειδής προβολή ισχίων.

(__) Βατραχοειδής προβολή ισχίου.

(__) Πλάγια προβολή ισχίου.

7.Να επιδεικνύεις και να εκτελείς πάνω σου ή σε άλλο φοιτητή τις προηγούμενες προβολές κατάλληλα τροποποιημένες όταν ο ασθενής είναι τραυματισμένος.

8.Χρησιμοποιώντας τις ακτινογραφίες που θα σου δώσει ο εκπαιδευτής σου, να μπορείς να εφαρμόσεις τα κριτήρια αξιολόγησης και να προτείνεις τις κατάλληλες διορθωτικές κινήσεις.

9.Χρησιμοποιώντας τις ακτινογραφίες που θα σου δώσει ο εκπαιδευτής σου, να αναγνωρίζεις και να δικαιολογείς ποιες ακτινογραφίες είναι αποδεκτές από απόψεως παραγόντων έκθεσης, ποιες είναι υποεκτεθειμένες και ποιες είναι υπερεκτεθειμένες.

10.Χρησιμοποιώντας τις ακτινογραφίες που θα σου δώσει ο εκπαιδευτής σου, να αναγνωρίζεις και να δικαιολογείς ποιες ακτινογραφίες είναι αποδεκτές από τεχνικής απόψεως και ποιες χρειάζονται επανάληψη. Στις τελευταίες, να αναπτύσσεις και να δικαιολογείς τις κατάλληλες διορθωτικές κινήσεις.

11.Αν υπάρχει κατάλληλο ομοίωμα, πραγματοποίησε την προβολή που θα σου υποδείξει ο εκπαιδευτής σου.

6.4. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΡΟΒΟΛΩΝ ΠΥΕΛΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ

1.Η βατραχοειδής προβολή των ισχίων είναι:

A. η πιο χρήσιμη πλάγια προβολή των ισχίων σε τραυματισμένο ασθενή.

B. μια χρήσιμη, αλλά ανεπαρκής πλάγια προβολή σε τραυματισμένο ασθενή.

Γ. η πιο χρήσιμη πλάγια προβολή των ισχίων σε μη τραυματισμένο ασθενή.

Δ. μια χρήσιμη, αλλά ανεπαρκής πλάγια προβολή σε μη τραυματισμένο ασθενή.

2.Η στροφή σε μια π-ο ακτινογραφία λεκάνης ελέγχεται με βάση το παρακάτω κριτήριο:

A. η σπονδυλική στήλη αναδεικνύεται στο μέσο της ακτινογραφίας.

B. από τη συμμετρία των θυρεοειδών τρημάτων.

Γ. από τη σύγκριση των ισχιακών κυρτωμάτων.

Δ. από τη σχέση του κόκκυγα και της ηβικής σύμφυσης.

3.Στην π-ο προβολή ισχίων σε τραυματισμένο ασθενή, τα κάτω άκρα:

A. ακινητοποιούνται σε θέση έσω στροφής 5°.

B. ακινητοποιούνται σε θέση έσω στροφής 15°.

Γ. ακινητοποιούνται σε ουδέτερη θέση.

Δ. δεν μετακινούνται καθόλου.

4.Η στροφή του ασθενούς σε μια π-ο προβολή λεκάνης, ελέγχεται με βάση:

A. την απόσταση των ΠΑΛΑ από το τραπέζι.

B. τη συμμετρία των ΠΑΛΑ ως προς το μέσο οβελιαίο επίπεδο.

Γ. τη συμμετρία των ΠΑΛΑ ως προς το εγκάρσιο επίπεδο.

Δ. τη συμμετρία των ΠΑΛΑ ως προς το μετωπιαίο επίπεδο.

5.Η θέση του αυχένα του μηριαίου ΔΕΝ επηρεάζεται:

A. από το βαθμό απαγωγής του μηριαίου.

B. από τη στροφή του μηρού.

Γ. από τη γραμμή Shenton.

Δ. από τη γωνία έγκλισης.

6.Μια ικανοποιητική π-ο ακτινογραφία πυέλου λαμβάνεται με 70 kVp και 60 mAs. Προκειμένου να βγάλεις μία π-ο ακτινογραφία ισχίου στον ίδιο ασθενή, με τον ίδιο τύπο ενισχυτικής πινακίδας:

A. θα αυξήσεις τα στοιχεία.

B. θα μειώσεις τα στοιχεία.

Γ. δεν θα πειράξεις τα στοιχεία.

Δ. θα αλλάξεις εστιακό σημείο.

7.Για την εξακρίβωση της πλήρους έσω στροφής των κάτω άκρων σε μια π-ο ακτινογραφία λεκάνης, ελέγχεται κατά προτίμηση η ανάδειξη:

A. του αυχένα.

B. του μείζονα τροχαντήρα.

Γ. του ελάσσονα τροχαντήρα.

Δ. της κεφαλής του μηριαίου.

8.Όταν το κάτω άκρο και το άκρο πόδι βρίσκονται σε ουδέτερη θέση (ανατομική θέση), το άνω άκρο του μηριαίου θα παρουσιάζει στροφή:

A. 0°.

B. 15° - 20° πίσω.

Γ. 15° - 20° εμπρός.

Δ. 90°.

9.Σε μια π-ο ακτινογραφία ισχίου σε θέση πλήρους έσω στροφής:

A. ο αυχένας βρίσκεται σε εγκάρσιο επίπεδο.

B. ο αυχένας δεν απεικονίζεται σε όλο του το μήκος.

Γ. ο μείζων τροχαντήρας συμπροβάλλεται με την κεφαλή του μηριαίου.

Δ. ο ελάσσων τροχαντήρας αναδεικνύεται ικανοποιητικά.

10.Σε μια π-ο ακτινογραφία ισχίου σε θέση έξω στροφής:

A. ο αυχένας βρίσκεται σε εγκάρσιο επίπεδο.

B. ο αυχένας απεικονίζεται σε όλο του το μήκος.

Γ. ο μείζων τροχαντήρας συμπροβάλλεται με την κεφαλή του μηριαίου.

Δ. ο ελάσσων τροχαντήρας δεν αναδεικνύεται ικανοποιητικά.

11.Η φυσιολογική γωνία έγκλισης στον ενήλικα είναι περίπου:

A. 150°.

B. 138°.

Γ. 127°.

Δ. 120°.

12.Ραιβό ισχίο ονομάζουμε:

A. τη μεγάλη γωνία έγκλισης μεγαλύτερη από 150°.

B. τη μικρή γωνία έγκλισης μικρότερη από 120°.

Γ. τη μεγάλη γωνία έγκλισης μεγαλύτερη από 138°.

Δ. τη μικρή γωνία έγκλισης μικρότερη από 127°.

13.Βλαισό ισχίο ονομάζουμε:

A. τη μεγάλη γωνία έγκλισης μεγαλύτερη από 150°.

B. τη μικρή γωνία έγκλισης μικρότερη από 120°.

Γ. τη μεγάλη γωνία έγκλισης μεγαλύτερη από 138°.

Δ. τη μικρή γωνία έγκλισης μικρότερη από 127°.

14.Ποιο από τα παρακάτω δεν ισχύει για τη γωνία έγκλισης;

A. Είναι σημαντική για την αντοχή και τη σταθερότητα του μηριαίου.

B. Όσο μεγαλύτερη είναι τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος κατάγματος του αυχένα.

Γ. Παίζει σημαντικό ρόλο στη σωστή θέση ολόκληρου του κάτω άκρου.

Δ. Ελαττώνεται όσο αυξάνει η ηλικία.

15.Στη βατραχοειδή προβολή ισχίων δεν αλλάζει η θέση της κοτύλης συγκριτικά με την π-ο προβολή, αλλά δείχνεται η φυσιολογική γωνία συστροφής του μηριαίου.

A. Σωστό.

B. Λάθος.

16.Η συνεχής γραμμή που φέρεται κάτω από το χείλος του αυχένα του μηριαίου προς το κάτω χείλος του άνω ηβικού κλάδου ονομάζεται:

A. γραμμή του Shenton.

B. έγκλιση της πυέλου.

Γ. γωνία έγκλισης.

Δ. γωνία συστροφής.

17.Ο περιορισμός των διαφραγμάτων σε μια προβολή ισχίου θα μειώσει σημαντικά την έκθεση κυρίως:

A. στους οφθαλμούς.

B. στο θυρεοειδή.

Γ. στους μαστούς.

Δ. στις γονάδες.

18.Όταν σε μια π-ο προβολή ισχίων αναδεικνύονται οι ελάσσονες τροχαντήρες, τότε:

A. ο ασθενής είχε τοποθετηθεί ικανοποιητικά.

B. οι πρόσθιες άνω λαγόνιες άκανθες δεν ισαπείχαν από το τραπέζι.

Γ. τα ισχία έχουν κάταγμα.

Δ. τα άκρα δεν είχαν στραφεί ικανοποιητικά προς τα έσω.

19.Στην π-ο προβολή λεκάνης, η επικέντρωση γίνεται:

A. στην ηβική σύμφυση.

B. στις λαγόνιες ακρολοφίες.

Γ. ανάμεσα στις πρόσθιες άνω λαγόνιες άκανθες και την ηβική σύμφυση.

Δ. στον κόκκυγα.

20.Ποια από τα παρακάτω ισχύει κατά την π-ο προβολή ισχίου;

A. Το εξεταζόμενο άκρο στρέφεται προς τα έξω κατά 15°.

B. Το εξεταζόμενο άκρο ακινητοποιείται σε ουδέτερη θέση.

Γ. Οι μηριαίοι επικόνδυλοι είναι παράλληλοι με τον υποδοχέα εικόνας.

Δ. Η πελματιαία επιφάνεια του άκρου ποδιού είναι κάθετη στον υποδοχέα εικόνας.

Οι ερωτήσεις 21-26 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

21.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην ηβική σύμφυση; __________

22.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο μείζονα τροχαντήρα; __________

23.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην πρόσθια άνω λαγόνια άκανθα; __________

24.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην ιερολαγόνια άρθρωση; __________

25.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο θυροειδές τρήμα; __________

26.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην κοτύλη; __________

Οι ερωτήσεις 27-29 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

27.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο μείζονα τροχαντήρα; __________

28.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον αυχένα; __________

29.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο ισχιακό κύρτωμα; __________

Οι ερωτήσεις 30-33 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

30.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον αυχένα; __________

31.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον ελάσσονα τροχαντήρα; __________

32.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην ισχιακή άκανθα; __________

33.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο ιερό; __________

Οι ερωτήσεις 34-38 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

34.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον ελάσσονα τροχαντήρα; __________

35.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο μείζονα τροχαντήρα; __________

36.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην κεφαλή του μηριαίου; __________

37.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον άνω κλάδο του ηβικού; __________

38.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον κόκκυγα; __________

Οι ερωτήσεις 39-42 αναφέρονται στην παρακάτω εικόνα:

39.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στην κεφαλή του μηριαίου; __________

40.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στο μείζονα τροχαντήρα; __________

41.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον ελάσσονα τροχαντήρα; __________

42.Ποιος αριθμός αντιστοιχεί στον αυχένα του μηριαίου; __________

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

Ερωτηματολόγιο Αυτοαξιολόγησης Ανατομίας Πυελικής ζώνης

1. Γ

2. Γ

3. Γ

4. Α

5. Α

6. Γ

7. Β

8. Β

9. Γ

10. Γ

11. Γ

12. 1

13. 3

14. 22

15. 11

16. 21

17. 7

18. Η γυναικεία πύελος (Α) σε σχέση με την ανδρική είναι συνήθως ευρύτερη, σχηματίζει αμβλεία και υποστρόγγυλη ηβική καμάρα, έχει τριγωνικά θυροειδή τρήματα και η είσοδος της ελάσσονος πυέλου είναι ωοειδής. Η ανδρική πύελος (Β) είναι συνήθως στενότερη, σχηματίζει οξεία ηβική καμάρα, έχει ωοειδή θυροειδή τρήματα και η είσοδος της ελάσσονος πυέλου είναι καρδιοειδής.

Ερωτηματολόγιο Αυτοαξιολόγησης Προβολών Πυελικής ζώνης

1. Δ

2. Δ

3. Δ

4. Α

5. Γ

6. Α

7. Γ

8. Β

9. Α

10. Γ

11. Γ

12. Β

13. Γ

14. Β

15. Β

16. Α

17. Δ

18. Δ

19. Γ

20. Γ

21. 5

22. 3

23. 2

24. 10

25. 4

26. 9

27. 1

28. 2

29. 3

30. 4

31. 7

32. 8

33. 1

34. 15

35. 5

36. 3

37. 11

38. 9

39. 1

40. 3

41. 4

42. 2

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 6.1, Εικόνα 6.2, Εικόνα 6.3, Εικόνα 6.4, Εικόνα 6.5, Εικόνα 6.6, Εικόνα 6.7, Εικόνα 6.8, Εικόνα 6.9, Εικόνα 6.10, © Κουμαριανός, Δ. (1994). Άτλας Ακτινολογικών Προβολών και Ακτινοανατομίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, χρήση μετά από έγγραφη άδεια. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή των παραπάνω εικόνων, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή χωρίς γραπτή άδεια του δημιουργού. Copyright © All Rights Reserved.

Εικόνα 6.11, Εικόνα 6.12, Εικόνα 6.13, Εικόνα 6.14, Εικόνα 6.15, © Κουμαριανός, Δ. (1999). Ακτινογραφική Ανατομία & Προβολές. Αθήνα, χρήση μετά από έγγραφη άδεια. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή των παραπάνω εικόνων, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή χωρίς γραπτή άδεια του δημιουργού. Copyright © All Rights Reserved.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Bowerman, J. W., Sena, J. M., & Chang, R. (1982). The teardrop shadow of the pelvis; anatomy and clinical significance. Radiology, 143(3), 659-662. doi: 10.1148/radiology.143.3.7079492

Campbell, S. E. (2005). Radiography of the Hip: Lines, Signs, and Patterns of Disease. Seminars in Roentgenology, 40(3), 290-319. doi: 10.1053/j.ro.2005.01.016

Manaster, B. J. (2000). Adult Chronic Hip Pain: Radiographic Evaluation. Radiographics, 20(suppl_1), S3-S25. doi: 10.1148/radiographics.20.suppl_1.g00oc06s3