ΑΣΚΗΣΗ 8Ελαστικές και μη ελαστικές κρούσεις
Αρχή διατήρησης της ορμής
-
Σύνοψη:
Σκοπός της συγκεκριμένης άσκησης είναι η πειραματική επαλήθευση της Αρχής διατήρησης της ορμής σε ελαστική και μη ελαστική κρούση. Επιπλέον, θα υπολογίσεις το ποσοστό της αρχικής ενέργειας που μετατρέπεται σε θερμότητα κατά τις παραπάνω κρούσεις
Τα όργανα που θα χρησιμοποιήσεις είναι: διάδρομος κίνησης 1,2 m, 2 αμαξίδια αμελητέας τριβής, 2 βαράκια 0,25 kg, 2 αισθητήρες κίνησης και Η/Υ. -
Πιθανά οφέλη:
Η εξοικείωση στη χρήση των Η/Υ για την οργάνωση και τη διεξαγωγή ενός πειράματος. -
Προαπαιτούμενη γνώση:
- Αρχή διατήρησης της ορμής σε μονωμένο σύστημα σωμάτων,
- είδη κρούσεων,
- κινητική ενέργεια στη μεταφορική κίνηση.
ΘΕΩΡΙΑ

Ορμή συστήματος σωμάτων ορίζουμε το διανυσματικό άθροισμα των ορμών των σωμάτων (Young, 1994).
Όταν σε ένα σύστημα σωμάτων η συνισταμένη των εξωτερικών δυνάμεων είναι μηδέν (ή αμελητέα), τότε η ολική ορμή του συστήματος δεν μεταβάλλεται. Λέμε ότι η ολική ορμή του συστήματος διατηρείται.

Το μέτρο, λοιπόν, της ορμής ως προς το θετικό ημιάξονα πριν τη σύγκρουση είναι: \[p^{\alpha \rho \chi }=m_{1}\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }-m_{2}\mathrm{v}_{_{2}}^{\alpha \rho \chi}\]
Μετά τη σύγκρουση (βλ. Εικόνα 8.3) η ορμή του συστήματος είναι: \[\overrightarrow{p}^{\tau \epsilon \lambda }=\overrightarrow{p_{_{_{1}}}}^{\tau \epsilon \lambda }+\overrightarrow{p_{_{_{2}}}}^{\tau \epsilon \lambda }\Rightarrow \overrightarrow{p}^{\tau \epsilon \lambda }=m_{1}\overrightarrow{\mathrm{v}_{_{_{1}}}}^{\tau \epsilon \lambda }+m_{2}\overrightarrow{\mathrm{v}_{_{_{2}}}}^{\tau \epsilon \lambda }\]

Η κινητική ενέργεια των αμαξιδίων μετά τη σύγκρουση είναι: \[K^{\tau \epsilon \lambda }=\frac{1}{2}m_{1}(\mathrm{v}_{_{1}}^{\tau \epsilon \lambda })^2+\frac{1}{2}m_{2}(\mathrm{v}_{_{2}}^{\tau \epsilon \lambda })^2\]
- Είδη κρούσεων
- Αν η ολική κινητική ενέργεια των σωμάτων μετά τη σύγκρουση είναι ίδια με αυτήν πριν τη σύγκρουση (διατήρηση της κινητικής ενέργειας), έχουμε μια ελαστική κρούση.
- Αν μετά την κρούση η κινητική ενέργεια των σωμάτων είναι μικρότερη από πριν, μιλάμε για μη ελαστική κρούση. Μέρος της κινητικής ενέργειας που χάνεται μετατρέπεται σε θερμότητα ή σε ενέργεια παραμόρφωσης των αντικειμένων που συγκρούστηκαν.
- Ειδική περίπτωση μη ελαστικής κρούσης, κατά την οποία τα συγκρουόμενα σώματα γίνονται ένα συσσωμάτωμα, είναι η πλαστική κρούση.
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
Πειραματική διάταξη

Πειραματικό μέρος Α΄: Πλαστικές κρούσεις
- Για να εμφανιστεί το κατάλληλο πρόγραμμα στην οθόνη του Η/Υ, ανοίγεις από την επιφάνεια εργασίας το φάκελο MAGOS.
- Επιλέγεις το πρόγραμμα MAGOS που έχει τον ίδιο αριθμό με την άσκηση που θα κάνεις.
- Τοποθετείς τα δύο αμαξίδια πάνω στο διάδρομο κίνησης. Σε κάθε άκρη του διαδρόμου υπάρχει και από ένας αισθητήρας κίνησης ο οποίος μπορεί να καταγράφει τη θέση και την ταχύτητα κάθε αμαξιδίου. Για να είναι αξιόπιστες οι μετρήσεις των αισθητήρων, τα αμαξίδια πρέπει να βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 15 cm από αυτούς.
- Το αμαξίδιο 2 (αμαξίδιο-στόχος) θα έχει τη μεγαλύτερη μάζα. (Αυτό δεν είναι υποχρεωτικό.) Βάζεις πάνω του ένα βαράκι 0,25 kg και, στη συνέχεια, το τοποθετείς στο μέσο περίπου του διαδρόμου κίνησης.
- Τοποθετείς το αμαξίδιο 1 σε απόσταση 15 cm περίπου από τον αριστερό αισθητήρα κίνησης. Στο συγκεκριμένο πείραμα τα δύο αμαξίδια πρέπει, μετά την σύγκρουσή τους, να κολλήσουν και να συνεχίσουν να κινούνται ως ένα σώμα. Γι’ αυτό, λοιπόν, φρόντισε να τοποθετηθούν έτσι, ώστε η επιφάνεια επαφής τους κατά τη σύγκρουση να έχει το υλικό συγκόλλησης (κριτς-κρατς).
- Όταν είσαι έτοιμος, πατάς το κουμπί Start (αριστερό κλικ στο ποντίκι) και αμέσως μετά σπρώχνεις το αμαξίδιο 1 προς την κατεύθυνση του αμαξιδίου 2.
- Αφού τα αμαξίδια συγκρουστούν και, έπειτα, κινηθούν λίγο, πατάς Stop.
- Στην οθόνη του υπολογιστή θα καταγραφεί η γραφική παράσταση της ταχύτητας των αμαξιδίων ως συνάρτηση του χρόνου. Η Εικόνα 8.5 παρουσιάζει πώς θα είναι περίπου αυτή η γραφική παράσταση.
- Από αυτήν τη γραφική παράσταση υπολογίζεις την ταχύτητα \(\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }\) του αμαξιδίου 1 και την ταχύτητα του συσσωματώματος των δύο αμαξιδίων \(\mathrm{v}^{\kappa o\iota \nu .}\) μετά τη σύγκρουση.
Περιγραφή γραφικής παράστασης
Το Data Studio ορίζει ως θετική την ταχύτητα ενός αμαξιδίου που απομακρύνεται από τον αισθητήρα και ως αρνητική, όταν το αμαξίδιο πλησιάζει σε αυτόν.
Η κοινή ταχύτητα μετά την κρούση, αρχικά, παραμένει σταθερή. Μετά, όμως, παρουσιάζει μια κλίση που εκφράζει την επιβράδυνση που αρχίζει να εμφανίζεται λόγω των αντιστάσεων (τριβές κυρίως), και οι οποίες, πλέον, επηρεάζουν αισθητά την κίνηση του συσσωματώματος.
Για να βρεις, για παράδειγμα, την \(\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }\) , κάνεις αριστερό κλικ με το ποντίκι στο εικονίδιο Smart Tool (βλ. Εικόνα 8.5). Στην οθόνη σου θα εμφανιστεί ένα τετραγωνάκι. Το τετράγωνο αυτό, κάνοντας αριστερό κλικ με το ποντίκι πάνω του, μπορείς να το πιάσεις και να το μετακινήσεις όπου επιθυμείς πάνω στην καμπύλη της γραφικής σου παράστασης. Επειδή θέλουμε την ταχύτητα του αμαξιδίου αμέσως πριν τη σύγκρουσή του, μετακινείς το τετράγωνο στο τελευταίο σημείο της γραφικής παράστασης της ταχύτητας του αμαξιδίου 1 (κόκκινη γραμμή) πριν τη σύγκρουσή του. Στην οθόνη σου θα εμφανιστούν ο χρόνος και η ταχύτητα \(\mathrm{v}^{\alpha \rho \chi }\) του αμαξιδίου για το συγκεκριμένο σημείο, δηλ. οι συντεταγμένες του σημείου. Τα ίδια ισχύουν και για την κοινή ταχύτητα μετά την κρούση, με τη διαφορά ότι στην περίπτωση αυτή επιλέγεις το πρώτο σημείο αμέσως μετά το τέλος της κρούσης.
Βίντεο: Πλαστική κρούση
Πειραματικό μέρος B΄: Ελαστικές κρούσεις
- Στο πείραμα της ελαστικής κρούσης το αμαξίδιο 2 (αμαξίδιο-στόχος) έχει μεγαλύτερη μάζα. Γι’ αυτό, τοποθετείς πάνω του βάρος 0,25kg. Χρησιμοποιείς το άλλο αμαξίδιο χωρίς επιπλέον βάρος.
- Ζυγίζεις τα 2 αμαξίδια και τα τοποθετείς στο διάδρομο κίνησης.
- Σπρώχνεις το αμαξίδιο 1 προς την κατεύθυνση του αμαξιδίου 2 και με τη βοήθεια του Data Studio καταγράφεις τις ταχύτητες των αμαξιδίων ως συνάρτηση του χρόνου. Βρίσκεις τις ταχύτητες των αμαξιδίων πριν και μετά την κρούση από τη γραφική παράσταση στην οθόνη του υπολογιστή.
Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι αυτή όπου m1=m2, οπότε τα κινητά ανταλλάσουν ταχύτητες. Δε χρειάζεται να γράψεις στην αναφορά σου τα αποτελέσματα αυτών των πειραμάτων. Για να ξεκινήσεις τα πειράματα ελαστικών κρούσεων, καθαρίζεις το Data Studio από τα δεδομένα του πρώτου πειράματος πατώντας Experiment και επιλέγοντας Delete Last Data Run.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Θα γράψεις τα παρακάτω στο τετράδιο του εργαστηρίου πριν το πείραμα.
- Τίτλος Άσκησης:
- Όνομα:
- Ημερομηνία:
- Σκοπός:
Παρατήρηση: Εκτός από το τελικό αποτέλεσμα, να φαίνονται οι αντικαταστάσεις με τις μονάδες τους.
Πειραματικό μέρος Α΄: Πλαστικές κρούσεις
- Οι μάζες των αμαξιδίων είναι: \(\mathrm{m_{1}=.....10^{-3}kg}\), \(\mathrm{m_{2}=.....10^{-3}kg}\).
- Τα μέτρα των ταχυτήτων είναι: \[\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }=.....\frac{m}{s}\] \[\mathrm{v}_{_{2}}^{\alpha \rho \chi} =0\frac{m}{s}\] \[\mathrm{v}^{\kappa o\iota \nu .}=.....\frac{m}{s}\]
- Το μέτρο της αρχικής ορμής είναι: \[p^{\alpha \rho \chi }=m_{1}\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }\Rightarrow p^{\alpha \rho \chi }=.......kg\cdot \frac{m}{s}\]
- To μέτρο της τελικής ορμής του συστήματος είναι: \[p^{\tau \epsilon \lambda}=(m_{1}+m_{2})\mathrm{v}^{\kappa o\iota \nu . }\Rightarrow p^{\tau \epsilon \lambda }=.......kg\cdot \frac{m}{s}\]
- Παρατηρώ ότι η Αρχή διατήρησης της ορμής ..........................
- Η αρχική κινητική ενέργεια του συστήματος είναι: \[K^{\alpha \rho \chi }=\frac{1}{2}m_{1}(\mathrm{v}_{_{1}}^{(\alpha \rho \chi) })^2\Rightarrow K^{\alpha \rho \chi }=....... Joule\]
- Η τελική κινητική ενέργεια του συστήματος είναι: \[K^{\tau \epsilon \lambda }=\frac{1}{2}(m_{1}+m_{2})(\mathrm{v}^{(\kappa o\iota \nu .) })^2\Rightarrow K^{\tau \epsilon \lambda }=....... Joule\]
- Από την Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας έχω: \(K^{\alpha \rho \chi }=K^{\tau \epsilon \lambda }+Q \). To ποσό της αρχικής ενέργειας που άλλαξε μορφή είναι: \[Q=K^{\alpha \rho \chi }-K^{\tau \epsilon \lambda }\Rightarrow Q=....... Joule\]
- Το ποσοστό της αρχικής ενέργειας που άλλαξε μορφή είναι: \[X=\frac{|K^{\alpha \rho \chi }-K^{\tau \epsilon \lambda }|}{K^{\alpha \rho \chi }}\cdot 100\%=\frac{Q}{K^{\alpha \rho \chi }}\cdot 100\%\Rightarrow X=.......\%\]
Πειραματικό μέρος B΄: Ελαστικές κρούσεις
- Οι μάζες των αμαξιδίων είναι: \(\mathrm{m_{1}=.....10^{-3}kg}\), \(\mathrm{m_{2}=.....10^{-3}kg}\).
-
Τα μέτρα των ταχυτήτων είναι:
\(\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }=.....\frac{m}{s}\), \(\mathrm{v}_{_{2}}^{\alpha \rho \chi }=.....\frac{m}{s}\)
\(\mathrm{v}_{_{1}}^{\tau \epsilon \lambda }=.....\frac{m}{s}\), \(\mathrm{v}_{_{2}}^{\tau \epsilon \lambda }=.....\frac{m}{s}\).
- Το μέτρο της αρχικής ορμής είναι: \[p^{\alpha \rho \chi }=m_{1}\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }\Rightarrow p^{\alpha \rho \chi }=.......kg\cdot \frac{m}{s}\]
- To μέτρο της τελικής ορμής του συστήματος είναι: \[p^{\tau \epsilon \lambda}=-m_{1}\mathrm{v}_{_{1}}^{\tau \epsilon \lambda }+m_{2}\mathrm{v}_{_{2}}^{\tau \epsilon \lambda }\Rightarrow p^{\tau \epsilon \lambda }=.......kg\cdot \frac{m}{s}\]
- Παρατηρώ ότι η Αρχή διατήρησης της ορμής ....................
- Η αρχική κινητική ενέργεια του συστήματος είναι: \[K^{\alpha \rho \chi }=\frac{1}{2}m_{1}(\mathrm{v}_{_{1}}^{(\alpha \rho \chi) })^2\Rightarrow K^{\alpha \rho \chi }=....... Joule\]
- Η τελική κινητική ενέργεια του συστήματος είναι: \[K^{\tau \epsilon \lambda }=\frac{1}{2}m_{1}(\mathrm{v}_{_{1}}^{\tau \epsilon \lambda })^2+\frac{1}{2}m_{2}(\mathrm{v}_{_{2}}^{\tau \epsilon \lambda })^2\Rightarrow K^{\tau \epsilon \lambda }=....... Joule\]
- Από την Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας, θα πρέπει \(K^{\alpha \rho \chi }=K^{\tau \epsilon \lambda }\) , αν η κρούση είναι ελαστική. Είναι;
- Αν \(K^{\alpha \rho \chi }\neq K^{\tau \epsilon \lambda }\), υπολογίζω το ποσό της αρχικής ενέργειας που άλλαξε μορφή: \[K^{\alpha \rho \chi }=K^{\tau \epsilon \lambda }+Q\Rightarrow Q=K^{\alpha \rho \chi }-K^{\tau \epsilon \lambda }\Rightarrow Q=....... Joule\]
- Υπολογίζω το ποσοστό της αρχικής κινητικής ενέργειας που, τελικά, έγινε θερμότητα: \[X=\frac{|K^{\alpha \rho \chi }-K^{\tau \epsilon \lambda }|}{K^{\alpha \rho \chi }}\cdot 100\%=\frac{Q}{K^{\alpha \rho \chi }}\cdot 100\%\Rightarrow X=.......\%\]
- Συμπεράσματα.
Παρουσίαση της άσκησης 8
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
- Κριτήριο Αξιολόγησης 1:
- Με τη βοήθεια της εικόνας να βρεις την ταχύτητα του κινούμενου αμαξιδίου πριν την κρούση.
- Με γνωστά: τις μάζες των αμαξιδίων m1=245 g και m2=735 g, τις ταχύτητές τους πριν την κρούση \(\mathrm{v}_{_{1}}^{\alpha \rho \chi }=0,43 m/s \) και \(\mathrm{v}_{_{2}}^{\alpha \rho \chi }=0\), τις ταχύτητές τους μετά την κρούση \(\mathrm{v}_{_{1}}^{\tau \epsilon \lambda }=10,75 cm/s \) και \(\mathrm{v}_{_{2}}^{\tau \epsilon \lambda }=10,75 cm/s \), να βρεθούν:
- η ορμή πριν την κρούση στο SI,
- η ορμή μετά την κρούση στο SI,
- η κινητική ενέργεια μετά την κρούση στο SI.
- Εάν η αρχική κινητική ενέργεια είναι 0,023 Joule και η τελική 0,014 Joule, να βρεθεί:
- το ποσό της αρχικής ενέργειας που άλλαξε μορφή,
- το ποσοστό της αρχικής ενέργειας που άλλαξε μορφή.
- Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος
- Στην ελαστική κρούση, αν m1=m2, τα κινητά ανταλλάσουν ταχύτητες.
- Στην πλαστική κρούση η ορμή διατηρείται.
- Στην πλαστική κρούση η κινητική ενέργεια διατηρείται.

- Young, H. D. (1994). Πανεπιστημιακή Φυσική τόμ.Ι. (παράγραφοι 8.1-8.5, σ. 198-210). Αθήνα: Παπαζήση.